Balans van geven en nemen is een van de drie basiskenmerken van een gezond (familie-)systeem. In dit artikel gaan we daarover in gesprek met Yvonne Weeber, facilitator in Culemborg.
Wat betekent deze balans voor jou in je werk als familieopsteller?
Het is eigenlijk een van de fundamenten van mijn werk. In elke familieopstelling komt de dynamiek van geven en nemen naar voren. De balans tussen wat je ontvangt en wat je geeft, bepaalt de kwaliteit van relaties. Of het nu gaat om partners, ouders en kinderen, broers en zussen of collega’s, als deze balans verstoord is, ontstaan er problemen. Het kan voelen alsof er iets niet klopt, alsof er een onzichtbare spanning is.
Kun je een concreet voorbeeld geven uit je praktijk?
Zeker. Laatst had ik een stel in mijn praktijk. De man voelde zich steeds gefrustreerd omdat hij vond dat hij veel meer gaf in de relatie dan hij terug kreeg. Hij zorgde voor het huishouden, bracht de kinderen naar school en voelde zich overbelast. In de opstelling die ik met hen deed, bleek dat de vrouw zich juist schuldig voelde omdat ze minder bijdroeg door haar eigen gezondheidsproblemen. Het schuldgevoel zorgde ervoor dat ze zich terugtrok en emotioneel afstand hield, wat de man weer interpreteerde als een gebrek aan waardering. Dit is een klassiek voorbeeld van hoe geven en nemen verstrikt kunnen raken.
Hoe los je zo’n situatie op tijdens een opstelling?
Het begint met erkennen wat er gebeurt. In dit geval moest de man erkennen dat hij uit overcompensatie te veel gaf en dat dit eigenlijk zijn eigen behoefte was om controle te houden. We keken ook of er sprake was van een patroon in de familie. Dat bleek inderdaad het geval. De vrouw moest erkennen dat ze zich schuldig voelde en daardoor minder durfde te geven. Pas toen ze beiden dit patroon zagen, kon er iets veranderen. Vaak vraag ik dan om letterlijk een stap dichter naar elkaar te zetten en te zeggen: “Ik geef jou dit, en ik ontvang van jou.” Het klinkt simpel, maar in de context van een opstelling voelt het vaak heel krachtig.
Hoe werkt de dynamiek van geven en nemen in de ouder-kindrelatie?
Daar is het nog interessanter. Een ouder geeft onvoorwaardelijk aan het kind, zonder iets terug te verwachten. Het kind kan namelijk nooit teruggeven wat het ontvangen heeft – het leven zelf. Wat je vaak ziet, is dat kinderen onbewust proberen om deze schuld in te lossen, bijvoorbeeld door heel hard hun best te doen of zich verantwoordelijk te voelen voor het geluk van hun ouders. Dat leidt tot verstoring, want het kind raakt daarmee overbelast en kan niet zijn eigen leven leiden. In een opstelling laat ik een kind vaak zeggen: “Ik neem het leven van je aan, met alles wat erbij hoort.” Dat helpt om deze diepe beweging van geven en nemen in balans te brengen.
Dit klinkt alsof er veel mis kan gaan. Wat zijn signalen dat er sprake is van een verstoorde balans?
Een duidelijk signaal is een gevoel van bitterheid of slachtofferschap. Bijvoorbeeld als je merkt dat je steeds zegt: “Ik doe altijd zoveel voor anderen, maar wat krijg ik ervoor terug?” Of andersom: als je je schuldig voelt omdat je het idee hebt dat je te veel krijgt zonder iets terug te kunnen geven. In families zie ik vaak de neiging om alles maar weg te geven, uit liefde of uit schuldgevoel. Dat leidt uiteindelijk tot leegte en frustratie.
Kun je een voorbeeld geven van hoe deze balans zich kan herstellen?
Yvonne: Natuurlijk. Ik had eens een moeder en dochter in de praktijk. De moeder had haar leven volledig opgeofferd voor haar kinderen. De dochter voelde zich onder enorme druk om succesvol te zijn en haar moeder ’terug te betalen’ voor die offers. In de opstelling vroeg ik de moeder om te zeggen: “Ik heb je alles gegeven omdat ik van je houd. Jij hoeft niets terug te geven.” En de dochter zei: “Ik neem het aan, en ik zal mijn leven leven.” Het was een emotioneel moment. Je zag de opluchting bij beiden, alsof een zware last was verdwenen. De moeder hoefde niet meer te geven vanuit een leegte, en de dochter kon eindelijk haar eigen keuzes maken.
Wat is volgens jou de belangrijkste les als het gaat om geven en nemen?
Dat het niet gaat om gelijke aantallen of evenveel geven. Het gaat om de kwaliteit van wat je geeft en hoe het ontvangen wordt. Als we geven vanuit een oprechte wens, zonder verwachting van iets terug, dan voelt de ander zich gezien en erkend. Maar als we geven vanuit schuldgevoel of om waardering te krijgen, wordt het belastend voor de ander. Dat geldt in elke relatie, of het nu gaat om partners, vrienden of ouders en kinderen. De beste balans ontstaat als je kunt geven vanuit overvloed en nemen vanuit dankbaarheid.
Een mooie afsluiter. Heb je een laatste tip voor onze lezers?
Kijk eens eerlijk naar je eigen relaties. Voel je dat je altijd degene bent die geeft, of heb je het gevoel dat je altijd tekort komt? Durf daarover in gesprek te gaan. De meeste problemen ontstaan niet door wat we geven of nemen, maar door wat we onuitgesproken laten.
