In onze rubriek over afweermechanismen deze keer aandacht voor rationaliseren. Net als ontkenning een manier om niet te voelen wat er werkelijk is.
Kerstmis is volstrekt overbodig
Rationalisatie is een afweermechanisme dat we gebruiken om onszelf te beschermen tegen pijnlijke of ongemakkelijke emoties. Het biedt een logisch klinkende verklaring voor gedrag of gevoelens, terwijl de echte, onderliggende emoties worden vermeden. Door rationele redenen aan te voeren, drukken we ongemak weg en overtuigen we onszelf dat onze keuzes volledig logisch zijn. Maar vaak speelt er iets diepers. Neem bijvoorbeeld Annelies, een vrouw die deze kerstavond alleen doorbrengt met een boek en een glas wijn in een verder stil huis. De kaarsen flikkeren kalm op de vensterbank, maar kerstlichtjes en versiering ontbreken. Waar anderen zich voorbereiden op drukke diners en familiebezoeken, heeft Annelies besloten het hele kerstgebeuren aan zich voorbij te laten gaan. “Het is gewoon niet nodig,” zegt ze. “En ik heb er alle goede redenen voor.”
Alles draait om eten en drinken
Volgens Annelies is kerst een “volstrekt oppervlakkig feest zonder enige diepgang”. Ze wijst erop dat het draait om overdadig eten en drinken, verpakt in een schijn van gezelligheid. “Als dat gezellig moet zijn, dan kan ik daar prima zonder,” verzucht ze. Met dit standpunt plaatst Annelies zichzelf bewust buiten het kerstgedruis. Annelies wijst ook op de impact op het milieu. “Weet je hoeveel bomen er moeten sneuvelen voor al die kerstbomen? Totaal onverantwoord. En een plastic boom? Dat is al helemaal belachelijk.” Haar kale vensterbank voelt voor haar als een symbool van ecologisch bewustzijn en morele integriteit. Ze benadrukt dat ze liever trouw blijft aan haar principes dan mee te doen aan wat ze ziet als “conformistisch gedrag”.
Verheven boven het kerstcircus
Daarnaast hekelt ze het consumentisme rond de feestdagen. “December is een parade van dure cadeaus en zinloze aankopen. Mensen laten zich helemaal gek maken.” Ze knikt tevreden, alsof ze zich verheven voelt boven het spektakel. Haar keuze voelt rationeel en logisch, een teken van onafhankelijkheid en zelfbeheersing. Maar onder deze rationele verklaringen ligt een andere waarheid: kerst confronteert Annelies met eenzaamheid. Misschien mist ze een hechte band, een warm gezelschap of gewoon iemand om deze dagen mee te delen. Die gevoelens blijven echter verborgen achter een overtuigend betoog over principes en logica. Rationalisatie helpt haar om niet te hoeven voelen wat pijnlijk is. Het biedt een veilige houvast, waarin emoties niet aan de oppervlakte hoeven te komen.
Het verhaal onder de logica
Rationalisatie is een slim mechanisme dat ons beschermt tegen kwetsbaarheid, maar op de lange termijn kan het ons isoleren. Voor Annelies zou het kunnen betekenen dat ze zichzelf de vraag stelt of haar keuzes werkelijk vervullend zijn, of dat ze vooral dienen om iets anders te verbergen. Misschien is het toelaten van die emoties, hoe ongemakkelijk ook, wel het mooiste geschenk dat ze zichzelf kan geven deze kerst. En jij? Waar rationaliseer jij gevoelens om de pijn niet te voelen?
