Toetsenbord en beeldscherm, bedoeling en gedrag
Soms ervaar je een conflict tussen je bedoelingen en je handelen. Ik omschrijf dit als zelfsabotage. In workshops die ik daarover geef, blijkt altijd weer dat er onbewuste dynamieken uit het familiesysteem werkzaam zijn die zorgen voor een conflict tussen je persoonlijke bedoelingen en wat je uiteindelijk doet of presteert. Er zijn veel manieren om uit te leggen hoe dat werkt en in dit artikel gebruik ik de tekstverwerker als denkmodel.
Vrijwel iedereen gebruikt Word als tekstverwerker om documenten te maken. Je begint met typen en als de computer het goed doet, verschijnt er op je scherm een document. Wat je typt, zijn je bedoelingen en wat je op het scherm ziet, kun je vergelijken met je gedrag.
Op het scherm zie je niet alleen maar letters; ze hebben een bepaalde vorm en grootte. Ook de pagina is ingedeeld door de marges, regelafstand enzovoort. Eigenlijk is dat een wonder, want je hoeft daar in principe niets voor te doen. Als je een nieuw document begint te maken dan zitten al die kenmerken er al in. Onzichtbaar voor ons als gebruiker zitten in het document stuurcodes die de uiterlijke kenmerken van het document veroorzaken. Zolang je daar niets aan doet, is er niets aan de hand. De ellende begint echter als je iets wil veranderen. Stel je vindt de letter te klein. Dus je stelt een grotere letter in. Alles wat je daarna typt, gehoorzaamt braaf aan de stuurcode die je hebt ingevoerd. Echter de tekst die er al stond, lijkt dwars te liggen. Hoe komt dat? Jouw nieuwe stuurcode (een grotere letter) geldt blijkbaar niet voor de tekst die je al had getypt. Als je niet weet hoe je dit moet veranderen, kan dat voor veel frustratie zorgen. Het resultaat is een document dat er niet uitziet en als het bijvoorbeeld een sollicitatiebrief is, kun je die absoluut niet versturen. Echt lastig wordt het als je gaat werken met ingewikkeld opmaakinstructies. Dan lijkt het alsof Word een geheel eigen leven leidt.
In de begintijd van de computer werd een ander programma door de meeste mensen gebruikt: WordPerfect. Dit programma had als voordeel dat je de stuurcodes met behulp van Alt F3 zichtbaar kon maken. Het was heel eenvoudig om bepaalde codes die je bedoelingen dwarsboomden te verwijderen. Veel gebruikers waren zeer gehecht aan wat ‘het onderwaterscherm werd genoemd’.
Ook als mens beschik je over een groot aantal (onbewuste) stuurcodes. Die liggen deels geprogrammeerd in je genen en voor een ander deel worden die aangebracht in je vroege jeugd. Een deel van je stuurcodes zijn biologisch bepaald. Ademhalen doe je bijvoorbeeld helemaal vanzelf. Ook karaktereigenschappen kun je erven en krijg je dus als stuurcodes via de genen van de vader en moeder mee. In je eerste vier levensjaren leer je enorm veel over hoe in jouw familie het leven in elkaar zit. Je krijgt er nog flink wat stuurcodes bij. Dat proces is zo’n beetje rond tijdens je vijfde levensjaar afgerond. Daarna valt er moeilijk meer aan te sleutelen. De meeste mensen hebben weinig tot geen herinneringen aan hun eerste vier levensjaren. Zo goed als de stuurcodes in je Word-document onzichtbaar zijn, zijn je persoonlijke stuurcodes onbewust. Dat merk je pas als je gedrag vertoont dat in strijd is met je bedoelingen. Je wilt een fijne relatie met aardige partner, maar je valt op een alcoholist die je leven vergriept. Blijkbaar is er een verborgen stuurcode actief die ooit onderdeel is geworden van de dynamiek van je familie en die jij als onbewust drijfveer met je meedraagt.
Wat we doen in familieopstellingen lijkt veel op het Alt F3 in de oude tekstverwerker Wordperfect. We maken de stuurcodes zichtbaar, die er oorzaak van zijn dat je bedoelingen en wat je uiteindelijk doet met elkaar conflicteren. Pas als de codes zichtbaar zijn wordt het mogelijk om ze te verwijderen en er andere voor in de plaats te installeren. In een opstelling doe je dat bijvoorbeeld door verlossende uitspraken. Een voorbeeld: ouders maken fouten bij het opvoeden van hun kinderen, soms zo erg dat je daar als kind flink onder te leiden hebt. Een bijna automatisch reactie is je ouders daarover te veroordelen. En daardoor plaats je je boven hen, je voelt je verheven, beter dan je ouders. Dat gevoel en gedrag uit zich vaak ook in andere relaties en dat kan knap lastig zijn. Een verlossende uitspraak kan zijn: ‘Jij bent mijn moeder en ik ben jouw dochter. Ik hoef niet over je te oordelen.’ Als je daarbij een echte innerlijke beweging kunt maken, is de oude stuurcode (verheven voelen) vervangen door een nieuwe. Vaak komt dat proces pas na de opstelling op gang en was de opstelling pas een eerste inzicht. Ik hoor regelmatig van cliënten dat ze pas na verloop van tijd merken dat er dingen zijn veranderd in hun doen en laten, denken en voelen.
De meest gangbare vormen van therapie lijken op een tekstverwerker waaraan de gebruiker steeds maar weer nieuwe stuurcodes blijft toevoegen. Dat helpt maar gedeeltelijk, want de oude stuurcode blijven zitten waar ze altijd al zaten en gooien op de meest onverwachte momenten roet in het eten. Ze werken net als de stuurcodes in je Word-document. Ze zijn onzichtbaar verborgen, ergens achter, in of onder dat witte vlak op je beeldscherm. Je ziet ze niet, maar aan het resultaat merk je dat ze jou met al je goede bedoelingen de baas zijn.
