Het helen van de moederwond
De helende kracht van familieopstellingen
Schrammen, builen en blauwe plekken horen bij het leven, zowel op je knieën als op je ziel. Een van de belangrijkste relaties in je leven is die met je moeder. Als kind ben je kwetsbaar en helemaal van haar afhankelijk en daarbij kan het misgaan. Als de moederwond een schrammetje is, dan heelt die makkelijk. Maar als het een wond is, kun je daar je leven lang last van houden. Vooral omdat je je vaak niet bewust bent van de oorzaak van de problemen die je in het leven tegenkomt. In dit artikel richt ik de aandacht op het contact tussen moeder en kind vlak na de geboorte. Het is een cruciaal moment en vaak bepalend voor de rest van je leven.
Zwangerschapsstress
Als kind zit je negen maanden in de geborgenheid van de moederschoot. Je hoort de hartslag en de stem van je moeder, ervaart haar emoties. Ze draagt je en je beweegt mee met al haar bewegingen. Wanneer je moeder tijdens de zwangerschap stress heeft, bijvoorbeeld door negatieve emoties zoals angst heeft dat invloed op je. Vroeggeboorte en een te laag geboortegewicht kunnen het gevolg zijn. Wat je tijdens de zwangerschap en in je eerste levensjaar meemaakt, heeft grote invloed op je latere aanpassingsvermogen en weerbaarheid tegen stress. Dat traumatische en schokkende ervaringen van de zwangere moeder invloed hebben op het welzijn van de baby was al langer bekend. Sinds een aantal jaren weten we ook dat chronische stress tijdens de zwangerschap een negatieve invloed heeft. Misschien was je moeder heel bang dat ze je zou verliezen, of had ze veel ruzie met haar partner. Die emotionele stress heeft een negatieve invloed en kan ertoe leiden dat je als ongeboren baby al angst ontwikkelde en je al voor de geboorte een moederwond hebt opgelopen. Cliënten vertellen me nogal eens dat ze niet gewenst waren. Dit is echter een volwassenen interpretatie, zelfs als je moeder dat met zoveel woorden tegen je heeft gezegd. Nog nooit heb ik dit in een opstelling bevestigd gezien. Diep van binnen wil iedere moeder haar kind.
Complicaties
Op een gegeven moment is het tijd voor de geboorte, de weeën komen op gang en je wordt wild gestoord in je rustige leventje. Op het ene moment ligt je nog rustig te schommelen en ineens word je samengeknepen om je de wereld in te persen. Je bent groeiklaar en klaar voor de volgende stap in het leven. Het is voor je moeder en jou geen makkelijk maar wel natuurlijk proces. Het kan zijn dat je te vroeg geboren wordt en er dus eigenlijk nog niet aan toe bent. Of misschien kwam de bevalling maar niet op gang. Zonder complicaties is de geboorte weliswaar heftig, maar niet traumatisch. Complicaties kunnen zeker optreden, zoals een vroeggeboorte, stuitligging of zuurstofgebrek. Soms kunnen moeder en kind het niet op eigen kracht en moet een vacuüm-, tangverlossing of keizersnede uitkomst bieden. Ik krijg veel mensen in mijn praktijk voor wie het begin van het leven best lastig is geweest. Door die moederwond ervaren ze het leven als een voortdurende worsteling, of voelen zich eigenlijk niet opgewassen tegen uitdagingen van het leven. De geboorte staat vaak symbool voor hoe je in je latere leven relaties aan kan gaan en situaties kan hanteren.
Worsteling
De eerste periode na de geboorte is essentieel. Vroeger was dat bepaald geen pretje: felle lampen, onderste boven worden gehouden en een tik op je billen krijgen. Gelukkig springen we tegenwoordig anders om met pas geboren baby’s. Voor mensen van mijn generatie was de geboorte niet veel meer dan een overgang van een warm naar een koud bad. Misschien was er om gezondheidsredenen helemaal geen contact tussen jou en je moeder. Ik zelf heb drie weken in een ander ziekenhuis dan mijn moeder in een couveuse gelegen. Ik lag vreselijk te huilen, maar er kwam niemand. Dat was dus een heel moeilijk begin en heeft grote gevolgen gehad voor mijn leven. Ik heb heel lang het gevoel gehad dat er een soort glazen wand tussen mij en de ander was. Of als ik het moeilijk had met mezelf en me terugtrok dat ik kon ervaren dat ik weer in mijn glazen kistje zat, want daar was het veilig. Toen ik later ging lezen over ervaringen van couveusekinderen, herkende ik mezelf daar wel in. Niet echt op aarde willen zijn en moeite hebben je plek in de nemen.
Is het veilig?
Gelukkig word je nu zo snel mogelijk bij je moeder gelegd en krijg je de kans om ‘je moeder te nemen’, zoals Bert Hellinger, die grondlegger van de familieopstellingen dat noemt. Een baby heeft direct na de geboorte onbewust drie vragen: is het veilig, word ik gevoed en ben ik niet alleen? Een positief antwoord komt in het liefdevolle contact tussen je moeder en jou direct na de geboorte. Als dat contact er niet is, of niet liefdevol dan heeft dan grote invloed op je succes in je leven, op je relaties, je gezondheid en op je werk. Als baby ben je een lichamelijk-emotioneel wezen en angst is je allereerste reactie op de buitenwereld. Die ervaring is essentieel, want angst is het belangrijkste overlevingsmechanisme. ‘Is het veilig?’ daar draait het om. Zo begon de mensheid aan z’n ontwikkeling en zo begint ieder kind zijn leven. De eerste mensen kropen in grotten en holen in de schoot van moederaarde. Als baby vind je die veiligheid bij je moeder. Je angst ebt weg en je kan ontspannen. We zeggen dat de angst zich nestelt. Als dat niet gebeurt dan blijft angst aanwezig als moederwond die zich manifesteert als een soort grondtoon van je leven en kan zelfs leiden tot een angststoornis, of somatiseren tot lichamelijke klachten.
Zien en gezien worden
Als je je veilig voelt, is het tijd voor je eerste actieve daad in je leven: voor het eerst drinken aan de borst van je moeder. Als je ziet hoe een gezonde baby de tepel neemt, het is bijna een agressieve daad. Als je moeder er op dat moment niet is, word je boos, maar als de melk stroomt dan kan ook je boosheid zich nestelen. Als dat niet gebeurt, kan dat leiden tot een agressieve onderstroom in je karakter. De niet genestelde boosheid kan tot uitdrukking komen in agressief en asociaal gedrag of stille agressie, bijvoorbeeld in lijdelijk verzet en (zelf)sabotage. Gesomatiseerde boosheid uit zich vaak in hoge bloeddruk en hoofdpijn. Tenslotte is er in het eerste contact met de moeder een prachtig moment, namelijk als de baby haar moeder aankijkt. Dat is voor de baby het signaal ‘ik zie jou en jij ziet mij, ik ben niet alleen’. Als dat niet gebeurt of als de blijk afwijzend is, reageert een baby met verdriet. Deze emotie heeft een signaalfunctie tegen alleen zijn. De moederwond van het ‘alleen zijn’ is namelijk levensbedreigend, zeker voor een baby.
Verdriet
Hoeveel mensen zijn er niet, die zich vaak letterlijk en figuurlijk niet gezien voelen? Niet in relaties en niet in het werk. Verdriet kan chronisch worden bijvoorbeeld in de vorm van altijd aanwezige somberheid of steeds terugkerende depressiviteit. Vaak hebben dit type mensen ook last van buikklachten. Kortom, in het eerste contact met de moeder krijgt een baby drie belangrijke signalen: ik ben veilig, mijn daadkracht is okay en ik ben niet alleen. Als dat proces ongestoord verloopt kunnen de primaire emoties (angst, boosheid en verdriet) zich nestelen en krijgen ze een waardevolle signaalfunctie: het is onveilig, ik moet in actie komen, ik heb anderen nodig. Als het proces echter niet vlekkeloos verloopt, kunnen primaire emoties stoorzenders worden, soms duidelijk herkenbaar in de vorm van angst, agressie of verdriet. Vaak zijn ze echter vermomd bijvoorbeeld in de vorm van mislukken in relaties en werk, zelf saboterend gedrag of psychosomatische klachten, waarbij rug-, hoofd- en buikpijn de meest voorkomende voorbeelden zijn.
Het eerste contact
Ik krijg mensen in mijn praktijk met de meest uiteenlopende klachten. En natuurlijk weten zij niet waar die klachten vandaan komen, anders zaten ze misschien niet in de stoel tegenover mij. Ik vraag eigenlijk bijna altijd naar de relatie met de moeder. Meestal is die niet zo gemakkelijk: er is strijd of knellende afhankelijkheid. Er zijn moeders die ronduit vervelend doen tegen hun kinderen of ze opzadelen met schuldgevoel. De blauwdruk van zo’n moeizame relatie is meestal al te vinden in het eerste contact direct na de geboorte. Na de zwangerschap en de geboorte is het eerste contact met je moeder essentieel en als er iets niet goed zit dan komt dat vaak op dat moment al tot uitdrukking. Je hebt daar alleen geen herinneringen aan. Die komen meestal pas vanaf je vierde levensjaar. Daarvoor reageerde je lichamelijk-emotioneel en gelukkig zijn die ervaringen in je lichaam opgeslagen.
Je lichaam als bibliotheek
Ik gebruik de techniek van het focussen om met die vroege pijn in contact te komen. Focussen werd ontwikkeld door de Amerikaanse hoogleraar psychologie en filosofie Eugene Gendlin. Meeste zijn we in therapie geneigd om te praten, te praten en nog eens te praten, terwijl mensen meestal bij me komen met een vaag gevoel, dat ze niet kunnen benoemen. Dat klopt, want de oorsprong van dergelijk gevoelens liggen vaak in de periode dat je de taal nog niet machtig was. Je lichaam kun je beschouwen als de bibliotheek waarin al je ervaringen zijn opgeslagen. Gendlin ontwikkelde een techniek waarmee je contact kunt maken met die ervaringen. In een focussessie laat ik een cliënt contact maken met de lichamelijke ervaring. Als dat tot stand gekomen is, kan er oude emotionele pijn naar boven komen en dat brengt vaak een bewustwordingsproces op gang dat meestal leidt tot inzicht in de aard en de oorzaak van de klachten. Na zo’n sessie treden er soms spontaan verbeteringen op, maar altijd geeft het duidelijkheid over de focus van het therapeutisch proces. Als je vage klachten inderdaad zijn terug te voeren op een moederwond kan een focussessie helderheid geven.
Familiepatroon
Heel vaak is jouw probleem niet exclusief en individueel, maar is het een symptoom dat zich binnen een familiesysteem van generatie op generatie herhaalt. In feite Als een patroon zich binnen een familie ontwikkelt, hebben alle volgende generaties de neiging om loyaal te zijn aan dat patroon. Dat is namelijk een instinct waarmee we op de wereld komen. Als mens heb je namelijk een ingeboren drijfveer om loyaal te zijn aan het familiesysteem. Ooit was dat namelijk je belangrijkste overlevingsmechanisme. Hoe slecht ouders hun kind ook behandelen, zonder hun aanwezigheid houdt het leven voor het kind op. Dat is in ieder geval de onbewust overtuiging van een jong kind. Een baby weet niets over de raad van de kinderbescherming en pleegouders. De loyaliteit aan de ouders en daarmee het familiesysteem is zo ingeprogrammeerd dat je niet anders kan, zeker als kind niet.
Bevrijding
Ook in je volwassen leven kan deze loyaliteit je gevangen houden, zonder dat je het weet. Familieopstellingen zijn een doeltreffende methode om de negatieve patronen in het familiesysteem op te sporen. Dat leidt meestal tot verrassende inzichten: je ziet in de opstelling de overlevingsmechanismen van je familie en hoe deze iedereen in het systeem in hun greep houden. Onlangs zag ik nog een patroon van een zwangere cliënt die ruzie had met haar moeder en tijdens de zwangerschap en geboorte van het kind geen contact met haar had. In de opstelling bleek dat zich het zelfde had afgespeeld tussen haar moeder en haar grootmoeder en ook in de generatie daarvoor. En steeds weer resulteerde het in het ‘niet nemen van de moeder’. Het was voor deze vrouw moeilijk in te zien dat ook zij geweigerd had haar moeder ‘te nemen’. Pas toen ik haar ongeboren kind in de opstelling bracht, kon ze het werkelijk zien en kon ze haar eigen verdriet toelaten. Er hangt veel mystiek en geheimzinnigheid over hoe familieopstellingen nu precies werken. Voor mij is dat niet het belangrijkste, want het resultaat telt. Daarin gaat het volgens mij om inzicht en acceptatie. Of zoals Johan Cruijf zei: “Je gaat het pas zien als je het door hebt.” Om voluit te kunnen leven is het essentieel om de moeder alsnog ‘te nemen’, zonder enig voorbehoud zoals een pas geboren kind dat doet. Die innerlijke beweging is niet altijd even makkelijk, maar als je die werkelijk kan maken, is dat een enorme bevrijding. Dan kan de liefde weer stromen.